Kürdistan Cumhuriyetiyle İlgili Konuşulmayan İlgi Çekecek Konular…

22 Ocak 1946 yılında, Kürdistan’ın Doğusunda kurulan devlet, “Kürdistan Cumhuriyeti’dir”. Bugüne kadar bilindiği gibi “Mehabad Kürt Cumhuriyeti”, ya da “Mehabad Kürdistan Cumhuriyeti” değildir. Ama 1946 kurulan Kürdistan Devleti ile tarihte kurulan Kürdistan devletleri arasındaki farklılığı tanım olarak göstermek bakımından,  konuşulan devletin “(Merhabad) Kürdistan Cumhuriyeti” olduğu bilinmeli.

Kürdistan Cumhuriyeti, uzun ömürlü olmadı. 11 ay yaşayan bir devlet oldu.

Kürdistan Devleti, kurulduğu ve yıkıldığı zaman da, tüm parçalardaki Kürtler için önemli oldu. Kürdistan Cumhuriyeti’nin başarı ve başarısızlık öyküsü öne çıkan bir konu oldu. Kürdistan Cumhuriyeti’nden bugüne siyasi yaşamımıza ve Kürt ulusal demokrat hareketine aktarmamız gereken konuları yeterince aktarma olanağı bulunamadı..

Kürdistan Cumhuriyeti, Kürdistan’ın Kuzeyinde de hep ele alınan ve incelenen  hayati bir tarihsel ve milli olguydu. Ama Kürdistan’ın Kuzeyinde, Kürdistan Cumhuriyeti ile ilgili konferanslar, seminerler, son yılların gerçekleridir.

Son yıllarda Kuzeyde, Kürdistan Cumhuriyeti ile ilgili ilk konferans, 2006 yılında yapıldı. Bu konferans Diyarbakır’da yapıldı. Konferansı, “Diyarbakır Kürt Derneği” (KÜRD-KOM) hazırladı. O günkü koşullarda konferansa yüzlerce kişi katıldı. Konferans yine o koşullarda Kürtçe yapıldı. Konferansta, birçok değerli Kürt aydını ve derneğin yöneticileri konuştular. Konuşmacılar, Kürdistsan Cumhuriyetini birçok açıdan değerlendirdiler. Konferans dava konusu oldu. Davada, benim ve arkadaşlarım tarafından ciddi savunmalar yapıldı. Dava sonuçlandığı zaman, ben ve iki arkadaşım ceza aldık.

O tarihten sonra Kürdistan Cumhuriyeti, Kuzeylilerin gündemine girmeye başladı. “Kürdistan Ulusal Gençleri” 2014 yılının sonlarında, Kürdistan Cumhuriyeti ile ilgili Diyarbakır’da bir seminer yaptı. Seminer gençler tarafından yönetidi. Konuşmacılar, bir genç, Yazar Tahsin Sever, Yazar ve Eğitimci Seid Veroj idiler. Seminer tümüyle Kürtçe idi. PAK da,  24 Ocak 2015’de bir konferans hazırladı. Konferans Ali Fikri Işık tarafından Kürtçe yönetildi. Konuşmacılardan Kürdistan’ın Doğusundan Roj Mamendi Kürtçe, PAK Genel Başkan Yardımcısı Mehmet Gül Türkçe görüşlerini sundular. Seminerde de ve konferansta da içerik olarak Kürdistan Cumhuriyeti ile ilgili önemli konseptler gündeme getirildi..

Ama her zaman konuşulmayanlar, bu seminer ve konferansta da konuşulmadılar. Ben seminerde kısa bir konuşma yaparak, konuşulmayan konulara dokunmaya çalıştım. Konferansta de bu konuşulmayan konuları sorulaştırarak konuşmacı arkadaşlara sordum. Cevaplarını almaya çalıştım.

Bu ilgi çekici ve şimdiye kadar konuşulmadığını düşündüğüm konuları ana hatlarıyla sentezleştirerek tartışmaya sunmayı doğru ve yararlı buldum.

                                             ******

Kürdistan Cumhuriyeti, ahlaki ve idealist değerler, sosyal önderliği,sınıfsal temsili, ideolojik yapısı,  tarihsel karakteri, kültürel yapısı, ulusallığıyla, kurumsal yapılanmasıyla,demokrasisiyle, hukukuyla, derinliği olan bir olgu. 

Bu derinliği, 1979 yılında Doğu Kürdistan’a adım attığım, Mehabad Şehrine gittiğim ve şehirde Çarçıra Meydanını ziyaret ettiğim, Kürdistan’da egemen olan İran KDP ve Komela Örgütünün yöneticileriyle görüştüğüm, Şeyh İzzeddin Huseyni ile bir araya geldiğim, Kürt aydınlarıyla konuştuğum zaman, hem hissettim ve hem de içeriğini anlamaya ve algılamaya çalıştım.

                                               ******

Kürdistan Cumhuriyeti, İran KDP tarafından kuruldu. Kürtlerin, o tarihte Orta Doğu’da partileşme hareketi başlamadan önce partileşmesi, medeniyet, gelişme, modernite, demokrasi anlamında çok anlamlıdır. İran KDP kurulduğu zaman, Orta Doğu’daki devletlerin hepsinde tekçi, otoriter,  faşizan, totaliter, Kemalist, İranvari (Şahlık) diktatörlük rejimleri var.

Bilindiği gibi, parti kurumu, modern demokratik dönemin ve toplumun kurumlarıdır. Demokrasinin de en önemli aktörü, siyasi partilerdir. En eski siyasi partiler, 19. Yüzyılda ABD’de kurulan Demokrat Parti, İngiltere’deki Muhafazakâr Parti’dir.

İran KDP kurulmadan önce, JEKAF (Komela) Örgütü vardı. Qadi Muhamemed ve arkadaşları Komela eliyle, yani şekli ve şemali belli olmayan, evrensel olmayan bir örgütlenmeyle, devlet kurmanın yanlış bir tercih olacağını tespit etmişlerdir. Bu nedenle parti kurmuşlardır.

                                           ******

Qadı Muhammed ve arkadaşları, İran KDP’yi kurdukları zaman, demokratik siyasal bir tercih yapmakla kalmamışlar. Aynı zamanda dünyadaki yerini de sosyalist rejimden yana değil, demokratik dünyadan, Aglo-Sakson (İngiltere-ABD) dünyadan yapmışlardır.

Sovyetler Birliğinin desteğini alarak Kürdistan Cumhuriyeti’ni kurmak isteyen bir önder kadronun bu tercihi, büyük bir çelişki gibi görünebilir.

Ama işin özüne bakıldığı zaman bir çelişki değildir. Bu durum, Qadı Muhammed ve arkadaşlarının güçlü kimliğini, kendi aristokratik yapılarına uygun siyasal yapı, rejim, dünya ilişkisi tercihine sahip olduklarını, yeni kurmak istedikleri devletin otoriter bir devlet olmaması gerektiğini, Sovyetler Birliğinin demokratik bir rejim olmadığı bilinciyle hareket ettiklerinin, ciddi bir kanıtı ve  ilkesel olduklarının göstergesidir.

Qadı Muhammed ve arkadaşlarının, Sovyetler Birliği’nin, Azerbeycan Demokratik Partisine bağlı bir parti kurma, Kürdistan’ın Azerbeycan Demokratik Cumhuriyeti’nin bir özerk bölgesi isteğine karşı çıkarak, yola devam etmesi de bunun en önemli kriterlerinden biridir.

Kürdistan Cumhuriyeti’nin kuruluşu ve yıkılışının üzerinden 30 yıl geçtikten sonra, Kürdistan’ın bütün parçalarında ve özellikle de kuzey parçada Kürdistan örgütlerinin bir kısmının ve bir kesim Kürt aydınının Sovyetçi olmak için yarış yapmaları, kendi tarihlerinden uzak olduklarını gösteriyor. Aynı zaman da Kürt milli hareketinin asıl içeriğini de kavramadıklarının da bir göstergesi.

                                              ******

 İran KDP ve Kürdistan Cumhuriyeti, “Mehabad Milllik Okulunu” yarattı. Bu okul da, İstanbul Kürdistan Okulununun, Şeyh Ubeydullah Nehri’nin, Şeyh Abdulselam Barzani’nin, Şeyh Mehmud Berzenci’nin, Şeyh Sait ve Cıbranlı Halit Bey, Xoybun milli geleneğinin bir devamıdır. Bu gelenek, jakoben, otoriter olmayan bir gelenek.

Demokratik bir okul geleneğini temsil eder.

Bu nedenle de, Kürdistan Cumhuriyeti’inde demokratik bir rejim inşasını projelendirmiştir.

Kürt yurtseverleri ve aydınları tarafından halen bu geleneğin anlaşılmaması, Kürt milli hareketindeki örgütsel ve siyasi krizin önemli bir nedeni olsa gerek.

Bu geleneğin anlaşılmaması, Kürtlerin Kuzey’de Kürdistanileşmesini engelleyen, Türkiyeliliğe yelken açılmasını sağlayan da bir niteliksizlik, kavrayışsızlık, öngörüsüzlüktür.

                                           ******

Kürdistan Cumhuriyeti, İkinci Dünya Savaşı’nın son bulması, dünyadaki ve bölgedeki eski statükonun bozulması, soğuk savaşın da son bulması, yeni statükonun tayin edildiği koşullarda oluştu. Ne zaman ki soğuk savaş yeniden başladı, Sosyalist Dünya ile Demokratik Dünya arasındaki savaş soğuk olmaya başladı (Yalta Antlaşması sonrası), Kürdistan Cumhuriyeti yıkıldı.

11 Mart 1970 Kürdistan Otonomi yapılanması da dünyada geçiş döneminin oluştuğu, özgürlük ve bağımsızlık hareketlerinin yükseldiği, bu hareketlerle ilgili desteklerin soğuk savaşın ürünü olması nedeniyle, tam da yerindelik taşımadığının bir bir ürünü.

Bu yapı da, 1975 de yıkıldı.

Bu süreçten sonra, 1989’da yine soğuk savaşın son bulmasından sonra Kürdistan Federe Devletinin temelleri atıldı. Bu süreç bağımsız ve konfederal devlete doğru evrimleşmiş durumdadır.

Bu nedenle, Kürdistan Cumhuriyeti, Kürdistan’ın Güneyinde bir süregenlik yaratttı.

Ama ne yazık ki, Kürdistan’ın Doğusunda yani Kürdistan Cumhuriyeti’nin kaynağında bu yaratamadı.  Kürdistan 1979 yılında, İran KDP, Komela, Şeyh İzeddin Huseyni Ekolü tarafından “kurtarılmış” ve Kürtler egemen bir hale gelmiş olmasına rağmen, Kürdistan Cumhuriyet’inin kısa yaşam deneyi, dünyadaki sosyalist ve sosyalist olmayan dünya İran İslam Rejimine karşı olmasına, Avrupa

Birliğinin İran KDP’yi sosyal demokrat bir kardeş parti olarak desteklemesine rağmen, devlet ilanına engel olmuştur!!

Tabi buna eklenen kişisel roller de önemli nedenler olarak sayılabilir.

                                                    ******

Kürdistan Cumhuriyeti, demokrasiyi rejim olarak benimsemiş olmasından dolayı, demokratik bir iç hukuk da yaratmış. Hukukun üstünlüğü ilkesi hayata geçirilmiştir.

Bunun yeni demokratik bir anayasaya dayandığını düşünen önemli bir kesim var. Benim ulaştığım kaynaklar da bana bunu anlatıyor.

Kürdistan Cumhuriyeti, yeni bir anayasaya sahip olmazsa bile, yaptığı parça yasalarla önemli bir iç hukuk düzeni, eşitlikçi, özgür bir hukuku düzeni, kadınların, emekçilerin, etnik ve dinsel azınlıkların bireysel hak ve özgürlüklerini garanti altına alan; düşünce, ifade, örgütlenme gibi temel ve mutlak insanlık haklarını kurumlaştırmaya çalışan bir iç hukuktur.

                                                      ******

Kürdistan Cumhuriyeti, aynı zaman da genelde “Kürt Millet Hukukunun” yaratılmasını da yardımcı olmuştur.

Bilindiği gibi Kürdistan Cumhuriyeti ulusal ve milli derinliği olan, bütük Kürtlerin kuruluşunda yer aldığı ya da desteklediği, Kürdistani bir bir devlet. Bu nedenle de, Kürdistan’ın parçaları arasındaki hak ve hukuk için bir sınır çizmiştir. Bu sınır, Barzani ve arkadaşlarının, Kürdistan Cumhuriyeti yöneticilerinin emrinde çalışması. Yine Kürdistan Cumhuriyeti yöneticilerinin kendi kaderlerini halkın kaderiyle birleştirmeye karar verdiği zaman, Barzani ve arkadaşlarının itirazsız Sovyetler Birliğine gidişi ile tayin edilirken; aynı zamanda Qadı Muhammed’in mahkemedeki savunmasında, Kürdistan’ın değişik parçalarını, bir evin odaları olarak nitelendirmesi, aynı evde olanların da birbirlerinin hak ve hukukuna olan saygının belirlenmesiyle tayin edilmiştir.